Jaki aparat ortodontyczny dla dziecka będzie najlepszy?

Współczesna ortodoncja zajmuje się profilaktyką, diagnozowanie i leczeniem wszelkiego rodzaju wad zębowych i zgryzowych. Mimo że zaawansowane technika i dostęp do szerokiego wachlarza metod pozwala prowadzić skuteczne leczenie ortodontyczne u pacjentów w każdym wieku, to jednak niezmiennie największą grupą pacjentów są dzieci. Powód? Wady zgryzu w większości przypadków mają charakter nabyty i wykształcają się w ciągu pierwszych lat życia. Jednym z podstawowych narzędzi stosowanych w leczeniu ortodontycznym dzieci są aparaty na zęby. Jakie aparaty ortodontyczne dla dzieci się stosuje? Jaki aparat na zęby dla dziecka będzie najlepszy?

Kiedy z dzieckiem do ortodonty?

Pierwszej oceny zgryzu można dokonać już w momencie, gdy dziecko posiada pełne uzębienie mleczne (w wieku około 2-3 lat), a kolejne konsultacje ortodontyczne zalecane są miedzy 7 a 9 rokiem życia oraz między 10 a 12 rokiem życia, czyli w pierwszym i drugim etapie wymiany zębów mlecznych na stałe. Do ortodonty najczęściej zgłaszają się rodzice / opiekunowie z dziećmi w wieku 8-12 lat, które otrzymały stosowne skierowanie od pediatry lub stomatologa, bądź od logopedy lub laryngologa. Badania epidemiologiczne przeprowadzone w grupie dzieci w wieku 7 – 18 lat wskazują, że na różnego rodzaju wady zgryzu cierpi nawet 80% młodych ludzi.

Jaki jest cel leczenia ortodontycznego?

Ortodonta dziecięcy monitoruje, a w razie potrzeby również steruje rozwojem zębów. Celem leczenia ortodontycznego na wczesnym etapie (przed całkowitą wymianą zębów mlecznych na stałe) jest zachowanie prawidłowych relacji pomiędzy szczękami, właściwego uszeregowania zębów oraz zniwelowania nawyków, które mogą być potencjalnie niebezpieczne dla zgryzu (m.in.: ssania palca, policzka lub warg, czy obgryzania paznokci).

Aparaty ortodontyczne dla dzieci – rodzaje i zasady stosowania

Leczenie wad zgryzu u dzieci odbywa się za pomocą aparatów ortodontycznych: ruchomych i stałych. Aparaty ortodontyczne ruchome to aparaty, które są obsługiwane przez pacjenta i/lub jego rodziców. W leczeniu tym rodzajem aparatów na zęby konieczne jest zachowanie dyscypliny oraz ścisłego przestrzegania zaleceń ortodonty. Aparaty ortodontyczne stałe to aparaty wykonywane indywidualnie dla każdego dziecka, precyzyjnie dostosowane do rodzaju wady i wieku pacjenta. To aparaty, które są mocowane do zębów w sposób trwały na określony czas (najczęściej 1-2 lata) i oddziałują na zęby przez 24 godziny na dobę. Ich regulowanie przebiega zgodnie z zaplanowanym harmonogramem / planem leczenia.

Ruchome aparaty na zęby dla dzieci

Ruchome aparaty ortodontyczne to aparaty, które nie są na stałe mocowane do zębów – można je wyjmować (np. do mycia zębów i na czas jedzenia). Leczenie ortodontyczne przebiegające z zastosowanie aparatu ruchomego zawsze wymaga dyscypliny od dziecka i dokładnego przestrzegania zaleceń ortodonty, przede wszystkim w kontekście ilość godzin w ciągu dnia, podczas których aparat bezwzględnie powinien być używany. Aparaty ruchome dzielimy na aparaty przeznaczone dla dzieci (do 12. roku życia) oraz aparaty nakładkowe (alternatywa dla aparatów stałych estetycznych i lingwalnych – całkowicie niewidoczne).

Aparat mechaniczny – aktywator ortodontyczny

Aktywator ortodontyczny to aparat wykonany z plastiku, który podczas noszenia opiera się o podniebienie oraz górne i dolne zęby. Ten rodzaj aparatu ma wpływać na właściwe położenie zębów oraz sposób ich wyrzynania, a także wymuszać prawidłowe ustawianie żuchwy. Aparat wkładany jest na czas snu i na kilka godzin w ciągu dnia (zawsze zgodnie z zaleceniami ortodonty). Podczas użytkowania aktywatora ortodontycznego mówienie jest bardzo utrudnione. Leczenie tego typu aparatem może trwać nawet kilka lat

Aparat mechaniczno-czynnościowy – aparat płytkowy 

To aparat składający się z plastikowej płytki optymalnie dopasowanej do podniebienia. W płytce zamocowane są klamry, których zadaniem jest utrzymywanie aparatu na swoim miejscu oraz metalowe łuki, których zadaniem jest oddziaływanie na zęby. Aparaty wyposażone są w śruby do regulacji, którą przeprowadzają rodzice / opiekunowie dziecka, zgodnie z dokładnymi wytycznymi i instrukcjami od ortodonty. Współczesne aparaty płytkowe dla dzieci są dostępne w wielu kolorach do wyboru.

Aparat nakładkowy

Aparaty nakładkowe znajdują zastosowanie przede wszystkim w leczeniu ortodontycznym osób dorosłych, choć mogą również być elementem leczenia młodzieży i dzieci. To najdroższa metoda leczenia ortodontycznego, opierająca się na kilkunastu lub kilkudziesięciu przezroczystych nakładkach (alignerach), przygotowywanych indywidualnie dla każdego pacjenta. Nakładki wykonywane są z miękkiego biokompatybilnego tworzywa, są bardzo wygodne w użytkowaniu i praktycznie niewidoczne. To jedyny rodzaj aparatu ruchomego, którego skuteczność jest porównywalna do skuteczności aparatów stałych. Leczenie ortodontyczne za pomocą aparatów nakładkowych trwa najczęściej od 9 do 18 miesięcy.

Stałe aparaty na zęby dla dzieci

Aparaty stałe składają się z zaczepów mocowanych do powierzchni zębów za pomocą specjalistycznych klejów oraz drucianych łuków o różnej sprężystości. Aparaty mogą być bardziej lub mniej widoczne, a co za tym idzie – tańsze lub droższe. To aparaty, które różnią się między sobą rodzajem materiału, z którego zostały zrobione, długością trwania leczenia i częstotliwością wizyt u ortodonty, komfortem ich noszenia oraz ceną.

Aparat stały tradycyjny metalowy

To klasyczny i najczęściej stosowany stały aparat na zęby dla dzieci – skuteczny i trwały. Składa się z metalowych zamków i łuku oraz niemetalowych ligatur, czyli gumek (wśród dzieci największą popularnością cieszą się gumki kolorowe, które można wymieniać podczas każdej wizyty kontrolnej). Aparat stały zakłada się na wyleczone zęby i przy dobrym stanie dziąseł. Za pomocą odpowiednio dobranego kleju stomatologicznego do zębów mocowane są metalowe zamki ortodontyczne, czyli jedyny stały element aparatu. Kolejnym elementem jest metalowy łuk ortodontyczny, który mocuje się do zamków za pomocą ligatur – łuk i ligatury są wymieniane kilkukrotnie w ciągu całego leczenia ortodontycznego. Jak działa taki aparat? Mechanizm działania opiera się na delikatnym oddziaływaniu łuku na zęby, do których przyklejone są zamki – zgodnie z planem leczenia ustalonym przez ortodontę, w celu osiągnięcia pożądanych efektów (zależnych od wady zgryzu). 

Aparat stały estetyczny

Stały aparat estetyczny jest alternatywą dla aparatu metalowego. Najczęściej na jego stosowanie decydują się osoby, które z różnych przyczyn chcą zminimalizować widoczność aparatu. Jeśli nasze dziecko miałoby odczuwać dyskomfort w związku z dużą widocznością stałego aparatu metalowego – można zastosować w leczeniu ortodontycznym właśnie aparat estetyczny. W aparacie estetycznym metalowe zamki są zastępowane zamkami wykonanymi z materiału w kolorze zębów (kompozytu lub porcelany), bądź z materiału przezroczystego (aparaty kryształowe) – po ich naklejeniu na zęby stają się niemal niewidoczne. Widocznym elementem aparatu stałego estetycznego pozostaje łuk ortodontyczny, który jest metalowy – taki jak w aparacie stałym metalowym. Aparaty estetyczne są nieco mniej trwałe od aparatów metalowych i od nich droższe.

Aparaty samoligaturujące

To szczególny rodzaj aparatów stałych (występującej w ekonomicznej wersji metalowej i w wersji estetycznej), w których ligatury zastępuje się aktywnymi klapkami utrzymującymi łuk w zamkach. Zamki bez ligatur są mniejsze, a co za tym idzie – wygodniejsze w noszeniu i łagodniejsze dla dziecięcych policzków i języka. Leczenie aparatami samoligaturującymi z reguły postępuje płynniej i może być nieco krótsze niż leczenie aparatami stałymi z ligaturami. Zmniejsza się również częstotliwość wizyt kontrolnych u ortodonty. Dodatkowym plusem tych aparatów samoligaturujące jest łatwiejsze utrzymanie ich w czystości. 

Aparat lingwalny

To aparat stały językowy, czyli mocowany do wewnętrznej części zębów, od strony języka. Ten rodzaj aparatu jest całkowicie niewidoczny dla otoczenia dziecka. Jest to również najdroższy z aparatów stałych, bo cały proces jego produkcji jest zindywidualizowany – zamki aparatu są tworzone dla konkretnego dziecka (w oparciu o wycisk zębów) w sposób umożliwiający ich optymalne dopasowane do kształtu wewnętrznych części zębów. Leczenie aparatem lingwalnym jest bardzo skuteczne w przypadku wszystkich wad zgryzu, przy równoczesnym braku przeciążania systemu nerwowo-więzadłowego (przeciążenia zdarzają się w przypadku aparatów stałych mocowanych na zewnętrznej stronie zębów). Należy wziąć pod uwagę, że w początkowej fazie leczenia aparatem lingwalnym utrudniona jest mowa – adaptacja do nowej sytuacji trwa najczęściej nie dłużej niż 2 tygodnie.

Podsumowanie

W artykule omówiliśmy krótko wszystkie aparaty ortodontyczne dla dzieci – ruchome i stałe. Wybór rodzaju aparatu, który ma być zastosowany w leczeniu ortodontycznym zależy zarówno od wieku dziecka, jak i wad, z którymi za pomocą aparatu chcemy się uporać. Decyzje co do rodzaju aparatu (ruchomego lub stałego) podejmuje lekarz ortodonta. W gestii rodzica leży podjęcie decyzji dotyczącej wyboru konkretnego modelu aparaty, np. jego koloru (w przypadku aparatów ruchomych) czy widoczności (w przypadku aparatów stałych).