Bruksizm - czym jest, jak go leczyć i jakie są konsekwencje?

Bruksizm coraz częściej uważany jest za chorobę psychosomatyczną. Jeszcze do niedawna uchodził on jednak za problem wyłącznie stomatologiczny (kłopoty ze zgryzem, źle dopasowane protezy). Psychiatrzy natomiast traktowali bruksizm jako parasomnię, czyli zaburzenie snu – tak samo jak somnambulizm czy moczenie nocne. W świetle najnowszych badań, do walki z tą kłopotliwą chorobą zaprzęga się najczęściej lekarzy kilku specjalności – stomatologa, neurologa, psychoterapeutę lub psychiatrę i fizykoterapeutę. W Europie bruksizm dotyczy 11-21 proc. populacji.

Przyczyny nadmiernego ścierania zębów

Nawykowe, nieświadome zaciskanie i zgrzytanie zębami (tzw. bruksizm) to schorzenie wieloczynnikowe i nie do końca wyjaśnione. Jakkolwiek etiologia zjawiska nie jest do końca poznana, wśród przyczyn nadmiernego zgrzytania zębami oraz ścierania zębów wymienia się m.in.:

• przyczyny związane bezpośrednio z jama ustną: np.: zaburzenia zgryzowo-zwarciowe
• stres
• zaburzenia psychiczne i emocjonalne, np.: schizofrenia, depresja i stany lękowe, ADHD, autyzm, zespół Downa, zespół Pradera i Williego
• zaburzenia hormonalne, np. nadczynność tarczycy
• choroby przewodu pokarmowego (choroba refluksowa)
• niedobory witamin i magnezu
• alergie
• przerost migdałków
• zażywanie niektórych leków (np.: selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, leków psychotropowych, amfetaminy i L-dopaminy)

Należy mieć świadomość, że bruksizm u dzieci może mieć charakter przejściowy i minąć samoistnie. Także traktowanie nadmierngo zgrzytania zębami jako objawu choroby pasożytniczej nie powinno być uznawane za dowód diagnostyczny. Chodzi o to, że obecność pasożytów może wywoływać niepokój u dziecka, który może z kolei być przyczyną zgrzytania zębami.

Czym jest bruksizm?

Jak już wspomniano, bruksizm to nawykowe, nieświadome zaciskanie zębów i zgrzytanie zębami. Może on pojawiać się także w nocy, przybierając postać napadowego bardzo nasilonego zgrzytania zębami. Bruksizm nocny może prowadzić do zmian w stawach skroniowo-żuchwowych, a nawet bólu głowy. Warto jednak wiedzieć, że ma on tendencję do samoistnego ustępowania.

Objawy bruksizmu

Dwa najbardziej znane objawy bruksizmu to bardzo silne zaciskanie zębów (podczas ataku bruksizmu zaciskamy szczęki nawet 10 razy silniej niż wtedy, gdy gryziemy coś twardego!) oraz nawykowe zgrzytanie zębami. Ale objawów bruksizmu jest znacznie więcej. Należą do nich:

• ścieranie i pękanie, rozchwianie zębów
• przygryzanie dziąseł, krwawienie z dziąseł, zaniki przyzębia
• nieprawidłowości w stawach skroniowo-żuchwowych; ból, trzaski i przeskakiwanie żuchwy, ograniczona ruchomość żuchwy
• przewlekły ból głowy i szyi
• nadwrażliwość zębów

Bruksizm – kogo dotyczy?

Według statystyk, bruksizm dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych, ale najczęściej dotyka osoby między 25. a 45. rokiem życia.

Osobnym zagadnieniem pozostaje bruksizm u dzieci.
Lekarze szacują, że bruksizm to problem dzieci w różnym wieku,  mimowolnie ściskanie zębów i przesuwanie ich względem siebie ma dotyczyć 2-3 dzieci na 10. Większość dzieci wyrasta z bruksizmu wraz utratą zębów mlecznych. Bywa też i tak, że z uwagi na rozmaite problemy emocjonalne (lub inne wyżej wymienione) bruksizm utrwala się jako nawykowe rozładowywanie napięcia. Jedynym domowym sposobem zapobiegania dolegliwościom związanym z bruksizmem jest eliminacja stresu u dziecka poprzez techniki relaksacyjne czy też opiekę psychologa.

Czy bruksizm jest dziedziczny?

Uznaje się, że bruksizm sam w sobie nie jest dziedziczny, ale dziedziczymy predyspozycje do powielania zachowań oraz wzorców reakcji emocjonalnych przyczyniających się do jego powstawania.

Konsekwencje nieleczonego bruksizmu

Nieleczony bruksizm może prowadzić do licznych konsekwencji obejmujących narząd wzroku –  m.in. bolesność w okolicy oczodołów, suchość oka, okresowe nieostre widzenie czy uczucie wysadzenia oka oraz objawów  ze strony słuchu, m.in. bóle ucha, szum w uszach i zaburzenia równowagi. Dochodzi do nadmiernego ścierania, a nawet pękania zębów, zaników przyzębia oraz ubytków klinowych, które powoduje obniżenie i obnażenie dziąseł, a także do rozchwiania i przemieszczania zębów. Jama ustna staje się bardziej podatna na pojawienie się próchnicy oraz nadwrażliwości zębów. W trakcie mycia zębów może występować krwawienie, a także przegryzanie języka i policzków. Mogą pojawić się przykurcze, ograniczenie mobilności głowy, bóle głowy, ucha, karku, pleców, barku, migreny, zaburzenia słuchu, szumy, zaburzenia procesu produkcji śliny, bezsenność i zaburzenia równowagi.

Jak leczyć bruksizm?

Stomatolog może zlecić wykonanie specjalnej szyny (tzw. szyny relaksacyjnej), którą zakłada się na czas snu. Zapobiega ona zgrzytaniu zębami i tarciu górnymi o dolne oraz konsekwencjom tego rodzaju nieświadomych nocnych ruchów. Nakładka musi bardzo dokładnie przylegać do zębów, dlatego dobierana jest indywidualnie i wykonywana na zamówienie.
Jest to jednak leczenie objawowe, nielikwidujące przyczyn choroby. Często o pomoc prosić trzeba neurologa, psychoterapeutę lub psychiatrę i fizykoterapeutę.

Bardzo popularną metodą leczenia jest podawanie botoksu. Toksyna botulinowa wstrzykiwana jest w żwacze w celu ich osłabienia. Po upływie około trzech dni pacjent powinien poczuć ulgę. Zabieg ten należy powtarzać co pół roku. U niektórych pacjentów wystarczają jedynie dwa zabiegi, jednak w większości przypadków dla osiągnięcia pożądanego efektu, wymagane jest kilka, a nawet kilkanaście serii. W celu zastosowania tego rodzaju leczenia należy udać się do gabinetu stomatologicznego lub medycyny estetycznej.

Istnieją także domowe sposoby łagodzenia dolegliwości związanych z nadmiernym zgrzytaniem zębami oraz ich zaciskaniem.

• Napięte mięśnie żuchwy można rozluźnić, otwierając i zamykając usta przez kilka minut.
• Do bolącej szczęki przyłożyć można kostki lodu.
• Należy unikać jedzenia zbyt twardych produktów, jak np. orzechy, oraz żucia gumy.
• Gdy ból pojawia się nagle i jest gwałtowny, pomagają maści rozgrzewające oraz ciepłe okłady.
• Można wykonać masaż rozluźniający karku, twarzy oraz ramion.

Do kogo zwrócić się o pomoc?

Twój lekarz stomatolog może postawić dokładną diagnozę i określić, czy nękające cię dolegliwości są spowodowane bruksizmem.

W celach diagnostycznych wykorzystywane są badania ankietowe i kliniczne, a także dodatkowe, np. aparaty elektromiograficzne. W badaniu czynnościowym określamy stan napięcia i tkliwość palpacyjną mięśni, a także ruchomość żuchwy. Ocena dokonywana jest pod odpowiednim uciskiem za pomocą palca wskazującego i środkowego, w okolicach przyczepów i brzuśców mięśni żucia oraz nadgnykowych i podgnykowych mięśni szyi. Najczęściej stosowanym badaniem dodatkowym w diagnozowaniu bruksizmu jest elektromiografia (EMG) mięśni żwaczy i skroniowych (części przednich), wchodząca w skład badania polisomnograficznego.

W leczeniu bruksizmu stosuje się leczenie stomatologiczne, ortodontyczne, ćwiczenia relaksacyjne oraz terapię behawioralną. Nierzadko uciec trzeba się do leczenia farmakologicznego.
W terapii farmakologicznej znalazły zastosowanie:

• zmniejszające napięcie mięśniowe i działające przeciwlękowo benzodiazepiny (np. Klonazepam),
• prekursory katecholamin,
• β-blokery (np. Propranolol),
• agoniści receptorów α (np. Klonidyna),
• antydepresanty (np. Amitryptylina i SSRI).